مشکلات و بیماری های زبان

زبان از یک دسته عضلات متحرک ساخته شده است که به کف دهان متصل است. سطح زبان پوشیده از برجستگی های ریزی به نام پاپیلا است. اکثر جوانه های چشایی ما درون این پاپیلاها هستند.

زبان برای چشیدن، بلعیدن، و جویدن غذا استفاده می شود. علاوه بر این زبان برای ادای لغات در حرف زدن استفاده می شود. بویژه، زبانی که صورتی رنگ است و یک پوشش مقداری سفید رنگ و درخشان روی سطح آن را پوشانده است، یک زبان سالم تلقی می شود. بافت سطح زبان انواع مختلفی دارد که طبیعی و نیز سالم هستند. همانطور که برخی از ما تجربه کرده ایم، حوادث زبانی (از جمله وقتی به طور تصادفی زبان خود را گاز می گیریم) می توانند نسبتاً دردناک باشند، زیرا زبان با وظیفه ای که در خوردن و صحبت کردن ایفا می کند، بخش اساسی از زندگی روزمره ما را تشکیل می دهد. گرچه افراد کمی این را می دانند، اما در حقیقت زبان یکی معیار بسیار خوب برای سالم بودن بدن است. به همین دلیل است که متخصصان علم پزشکی ممکن است در طول معاینات خود از منقبض کننده زبان برای نگاه کردن به دهان و زبان استفاده کنند.

مشکلات شایع زبان

برخی از شایع ترین مشکلات همراه با زبان عبارتند از:

• تغییر رنگ
• افزایش سایز
• ناهنجاری سطح
• رشد (برجستگی ها)، درد
• مشکلات چشایی، و
• دشواری در حرکت زبان.

چه عواملی منجر به بروز مشکلات زبان می شوند؟

علل مختلفی هستند که می توانند منجر به بروز مشکلات زبان شوند، که بی خطر تا جدی می توانند باشند. افراد ممکن است با برخی شرایط زبانی متولد شوند که بی خطر هستند. شرایط خیلی جدی تر مانند سرطان زبان می توانند به عوامل خطر زایی مانند کشیدن سیگار و نوشیدن الکل مربوط شوند. علاوه بر این، مشکلات زبان ممکن است نتیجه شرایط پزشکی بنیادی باشند.

زبان سفید

تغییرات رنگ مربوط به زبان می توانند از نگرانی های خوش خیم تا مشکلاتی باشند که نیاز به رسیدگی های پزشکی و دارویی دارند. اغلب، سفیدی زبان می تواند نتیجه قرار گرفتن یک لایه متحرک از ذرات غذا یا پلاک های باکتریال روی زبان باشد. در غیر اینصورت، علل زیر از جمله شایع ترین عواملی هستند که منجر به سفید شدن زبان می شوند: برفک دهانی، لکوپلاکیا، لیکن پلان دهانی، لکوپلاکیای مویی، و linea alba.

برفک دهان (یا کاندیدیاز) در نتیجه رشد بیش از حد قارچ های یاست درون دهان بوجود می آید. لکه های سفید رنگ می توانند کنده شوند و سطح قرمز رنگی روی زبان باقی بماند. بیماری، داروها، استرس، و درمان با آنتی بیوتیک، با به هم زدن نظم باکتری های طبیعی داخل دهان، می تواند موجب بروز برفک دهان شوند. افرادی که دیابت دارند، بیشتر مستعد عفونت های قارچی هستند، از جمله برفک دهانی. قرص های مکیدنی، قرص ها یا محلول های ضد قارچ برای درمان استفاده می شوند.

مشخصه ویژه لکوپلاکیا لکه های سفید رنگی است که نمی توانند با خراشیدن کنده شوند و ممکن است به حساسیت مزمن دهان مربوط باشند، گرچه علت همیشه شناخته شده نیست. استفاده از تنباکو شایع ترین عاملی است که به لکوپلاکیا مربوط می شود. این شرایط ممکن است پس از ترک مصرف دخانیات برطرف شود. گاهی اوقات لکه های سفید رنگ در طرفین زبان هستند و می توانند به سایش مداوم زبان کنار دندان های فک پایین مربوط شوند. گرچه لکوپلاکیا معمولاً خوش خیم است، اما می تواند پیش زمینه سرطان دهان نیز باشد. با بالا رفتن سن فرد،  افزایش اندازه ضایعات و تعداد ضایعات موجود، خطر سرطان نیز افزایش پیدا می کند. پس از معاینات بالینی توسط پزشک، ممکن است نمونه گیری توصیه شود. گاهی اوقات، منطقه باید برای تغییرات تحت نظر دندانپزشک قرار داشته باشد. این نظارت و بررسی ها معمولاً در طول مراجعات منظم دندانپزشکی یا در طول مراجعه به یک متخصص گوش و حلق و بینی انجام می شوند.

لیکن پلان های دهانی Oral lichen planus که روی زبان بوجود می آیند نوعی شرایط التهابی مزمن هستند که در نتیجه واکنش های خود ایمنی بوجود می آیند (سیستم ایمنی بدن به بافت های خود حمله می کند). مشخصه ویژه این مشکل الگوهای سفید توری مانند است که لیکن پلان های مشبک نامیده می شوند. نوعی شکل فرسایشی هم وجود دارد که به شکل زخم های نازک و کم عمق دهانی ظاهر می شود و می تواند با داروهای استروئیدی موضعی درمان شود. نظارت منظم این شرایط توصیه می شود تا هر گونه تغییری که ممکن است منجر به بروز سرطان دهان شود تحت نظر قرار بگیرد. ممکن است یک نمونه گیری توصیه شود.

لکوپلاکیای مویی لکه های سفید رنگی است که روی طرفین زبان شکل می گیرند و به صورت مویی یا زبر ظاهر می شوند. این شرایط در نتیجه ویروس اپشتین بار Epstein-Barr  بروز پیدا می کند و معمولاً به افرادی مربوط می شود که سیستم ایمنی بدن آنها مشکل دارد. اگر لکوپلاکیای مویی بدون هیچ مشکلی برای سیستم ایمنی بدن بروز پیدا کند، تست HIV باید انجام شود. ممکن است داروهای ضد ویروس مانند آسیکلوویر (زوویراکس) نیا باشند. بروز مکرر لکوپلاکیای مویی شایع است.

لینا آلبا شرایط بد خیمی است که مشخصه ویژه آن خطوط سفید باریکی است که در حاشیه های جانبی (طرفین) زبان بوجود می آیند. این عارضه در نتیجه نازک شدن اپیتلیوم در اثر تروما یا آسیب دیدگی ناشی از جویدن بروز پیدا می کند. برای لینا آلبا هیچ درمانی نیاز نیست.

علائم و نشانه های زبان سفید

سفید شدن زبان زمانی اتفاق می افتد که یک لایه باکتری و جرم روی سطح زبان شکل می گیرد. این مشکل می تواند به دلایل زیر بروز پیدا کند:

• دهیدراسیون (کم آبی) متوسط
• بیماری (وقتی زبان برای حرف زدن یا غذا خوردن کمتر استفاده می شود)
• خشکی دهان

سفید شدن لایه رویی زبان یا وجود نقاط یا لکه های سفید رنگ روی سطح زبان با عفونت، حساسیت، یا التهاب مزمن سطح زبان نیز ممکن است مشاهده شود. مشخصه ویژه عفونت های دهانی خاص، بویژه عفونت های مخمر کاندیدیا (که تحت عنوان برفک دهان نیز شناخته می شود) نیز سفیدی زبان است.

زبان قرمز

علل مشهودی وجود دارند که موجب قرمز شدن رنگ زبان می شوند، از جمله چیزی که می خورید (توت فرنگی ها یا غذاهای قرمز رنگ). گاهی اوقات غذاهای اسیدی به طور موقت می توانند موجب قرمزی و بروز ناراحتی شود. با این حال، زبانی که به رنگ تمشک در آمده است می تواند علامت و نشانه مشکلات بنیادی پزشکی باشد. برخی تغییراتی که موجب قرمز شدن رنگ زبان می شوند می توانند به کمبود ویتامین ها، بیماری کاوازاکیKawasaki disease یا عفونت استرپتوکوکیstrep infection  (تب سرخ) مربوط شوند.

اریتروپلاکیا Erythroplakia منطقه یا ضایعه قرمز رنگی است که نمی تواند با سایش از روی زبان کنده شود (غیر از رنگ، شباهت زیادی به لکوپلاکیا دارد). این ضایعه که ظاهر ترکیبی قرمز و سفید دارد اریتروپلاکیا نام دارد. اینگونه تلقی می شود که این ضایعات همگی پیش زمینه احتمالی سرطان های بدخیم باشند. در اریتروپلاکیا و اریترولکوپلاکیا در مقایسه با لکوپلاکیا خطر ابتلا به سرطان های بدخیم بالاتر است. علاوه بر ظاهر، این نگرانی وجود دارد که آیا این ظایعه یا زخم از بین نمی رود و اندازه آن بزرگتر می شود. نمونه برداری توسط جراح دهان یا متخصص گوش و حلق و بینی توصیه می شود تا احتمال سرطان رد شود.

زبان سیاه

زبان سیاه معمولاً شرایط بی خطری است که ممکن است در نتیجه داروها، کشیدن سیگار، بهداشت ضعیف دهانی، رژیم غذایی ضعیف، یا خشکی  دهان بروز پیدا کند. زبان سیاه معمولاً با بلند شدن پاپیلای زبان همراه است و بنابراین “زبان مویی سیاه” نامیده می شود. تصور می شود علت بروز آن تغییر در باکتری های معمولی داخل دهان باشد که پس از درمان با آنتی بیوتیک ها یا استفاده از محصولاتی اتفاق می افتد که حاوی بیسموت هایی مانند پپتو بیسمول  Pepto-Bismolهستند. (“زبان مویی” به خودی خود می تواند سفید یا قهوه ای مایل به زرد باشد. درمان زبان مویی سیاه ممکن است نیاز به بهبود رژیم غذایی فرد، ترک سیگار، و بهبود بهداشت دهان داشته باشد (شامل آرام مسواک زدن با یک مسواک دارای فرچه های نرم یا تمیز کردن زبان با زبان شوی).

افزایش اندازه یا تورم زبان

تورم یا بزرگ شدن زبان که تحت عنوان ماکروگلاسیا به آن اشاره می شود، می تواند در نتیجه آلرژی ها، داروها، حوادث، یا بیماری های بنیادی مانند آمیلوئیدوز بروز پیدا کند. پرداختن به بیماری های بنیادی درمان معمول برای ماکروگلاسیا است.

واکنش های آلرژیک به داروها، غذاها، یا حتی نیش خوردگی با زنبور عسل می توانند باعث تورم زبان شوند. در صورتی که تروم زبان به سرعت و به طور ناگهانی اتفاق بیفتد، فرد باید به فکر مراقبت های اورژانسی باشد زیرا ممکن است تنفس با مشکل مواجه شود.

تورم زبان می تواند یکی از عوارض جانبی داروها نیز باشد. برخی داروهایی که این عوارض جانبی را دارند عبارتند از مهار کننده های ACE (برای درمان فشار خون بالا) و داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی (NSAIDها) مانند آلیو، ادویل، و آسپرین.

هر گونه آسیب ناشی از غذا یا مایعات داغ که زبان را می سوزانند یا تنها گاز گرفتن زبان می توانند زبان را تحریک کنند و موجب تورم آن شوند.

شرایطی مانند برفک دهانی یا ویروس هرپس دهانی می توانند موجب تورم زبان در نتیجه التهاب شوند. دیگر شرایط پزشکی عبارتند از تومورهای سرطان، آکرومگالی (رشد غیر عادی جثه) acromegaly ، آمیلوئیدوز amyloidosis، سارکوئیدوز  sarcoidosis، کم کاری تیروئید hypothyroidism، و بیماری کاواساکی Kawasaki. علاوه بر اینها، تورم زبان می تواند در افرادی که سندروم داون دارند نیز مشاهده شود.

زائده های روی زبان

فیبرومای آسیب زا معمولاً در زبان مشاهده می شود و به صورت گره های برجسته و ضخیمی به شکل گنبد، صورتی رنگ، و صاف و صیقلی ظاهر می شود. این نتیجه التهابات و حساسیت های مزمن زبان است، بویژه در امتداد خط بایت زبان. این مشکل خوش خیم تلقی می شود. معمولاً برای تشخیص قطعی ضایعه نمونه برداری از کل ضایعه انجام می شود و کامل از زبان خارج می شود.

ضایعات رنگی که در بالا به آنها اشاره شد، لکوپلاکیا (سفید)، اریتروپلاکیا (قرمز)، و اریترولکوپلاکیا (قرمز- سفید)، نیز به عنوان زائده های زبان دسته بندی می شوند. در اکثر موارد، برای این ضایعات نمونه برداری توصیه می شود تا احتمال پیش زمینه سرطان بودن آنها رد شود.

سرطان سلول سنگفرشی (SCC) شایع ترین سرطان مربوط به حفره دهان است، که منشاء بیش از 90% از سرطان های دهانی است. سرطان دهان عموماً در سطح جانبی زبان بروز پیدا می کند. ریسک فاکتورهای SCC عبارتند از سنین بالا (سن بالای 40 سال)، مصرف تنباکو و  الکل. در افراد جوان تر، موارد SCC اغلب با HPV (human papillomavirus) همراه هستند. در سال های اخیر، HPV بیشتر با نرخ بروز سرطان های دهانی ربط داده شده است. SCC از نظر بالینی به صورت یک سطح خشن زخیم ظاهر می شود که یک پایه قرمز یا سفید رنگ دارد. با پیشرفت زائده ها ممکن است گره ها یا زخم ها به دنبال آن بوجود بیایند. در برخی موارد، در پایه زبان تومور وجود خواهد داشت و به سختی می توان آن را مشخص نمود تا اینکه به مراحل انتهایی خود برسد. درمان برای SCC عبارتند از ترکیبی از برداشت زائده با جراحی، شیمی درمانی، و/ پرتو درمانی. درمان سیستم ایمنی و ژن درمانی نیز از جمله نمونه های درمانی جدیدتر هستند که مورد بررسی قرار گرفته اند. آزمایشات بالینی درمان های جدید ممکن است گزینه ممکن برای سرطان های پیشرفته باشند. هر فرد باید ماهیت سرطان خود را بشناسد و بداند چه گزینه هایی برای درمان موجود هستند تا بهترین تصمیم را بگیرد.

ناهنجاری های روی سطح زبان

صافی برخی قسمت های زبان ممکن است به حوادث (مانند سوختگی) یا کمبود آهن، فولات، یا ویتامین B12 مربوط شود. صاف بودن زبان می تواند نتیجه استفاده از پروتزهای مصنوعی نیز باشد.

زبان جغرافیایی (یا گلوسیت خوش خیم مهاجر) شایع ترین مشکلاتی هستند که برای زبان بروز پیدا می کنند. این شرایط برای بیش از 14% از افراد پیش می آیند. این شرایط وضعیت خوش خیمی است که به صورت برهنه یا صاف در قسمت پشتی زبان ظاهر می شود. شاید این یک منطقه از چندین منطقه باشد و حتی ممکن است گاه به گاه متفاوت باشد. این شرایط معمولاً بدون درد است؛ با این حال، در برخی افراد، مناطق صاف ممکن است به غذاهای ادویه دار یا اسیدی حساسیت داشته باشند. هیچ درمانی توصیه نمی شود.

شکاف زبان دومین مشکل شایع زبان است و مشخصه ویژه آن عمیق شدن شیارهای طبیعی زبان است و معمولاً همراه با افزایش سن اتفاق می افتد. برخی شرایط پزشکی با شکاف زبان ارتباط ارتباط دارند که عبارتند از سندروم شوگرن، پسوریازیس، سندروم داون، و آکرومگالی. هیچ درمانی نیاز نیست مگر آنکه ذرات غذا و باکتری ها در آنها گیر کنند و باعث التهاب پاپیلای زبان شوند. مسواک زدن ملایم و آرام باید بتواند مشکل را برطرف نماید.

همانطور که قبلاً اشاره شد، “زبان مویی” رشد بیش از حد پاپیلای زبان است و معمولاً با تغییر رنگ به رنگ های سفید، برنزه، یا سیاه همراه است. زبان مویی سومین مشکل شایع زبان است و بی ضرر تلقی می شود. مشواک زدن آرام یا خراشیدن ملایم آن ممکن است کمک کننده باشد. هیچ درمان دیگری لازم نیست.

گلوسیت Median rhomboid ضایعه ای است که در خط وسط عقب دهان بوجود می آید. این مشکل معمولاً منطقه ای صاف، قرمز، براق و کاملاً مشخص به نظر می رسد. علت اصلی بروز آن عفونت قارچی است. گزینه های درمان شامل مواد ضد قارچ موضعی داخل دهان می شوند مانند نیستاتین (مایکوستاتین) یا فلوکونازول (دیفلوکان).

درد زبان

دردی که برای زبان پیش می آید می تواند با آنمی، آفت، تبخال داخل دهانی، نورالژی (درد عصب)، سرطان، پروتزهای دندانی که متناسب با لثه ها نیستند، یا حساسیت ناشی از اقدامات دندانپزشکی.

آفت ها معمولاً روی زبان بروز می یابند و می توانند بسیار دردناک باشند. آنها به صورت یک مرکز زرد- سفید با یک هاله قرمز رنگ به نظر می رسند. تصور می شود که این زخم ها ناشی از آسیب های موضعی، استرس، یا پیش زمینه ژنتیکی باشند؛ با این حال، هیچ دلیل قطعی برای آنها پیدا نشده است. معمولاً هیچ درمانی لازم نیست زیرا این زخم ها عموماً در مدت زمان کمتر از دو هفته برطرف می شوند.

تبخال های دهانی توسط ویروس هرپس بروز پیدا می کنند و به شکل ضایعات پر از مایعی ظاهر می شوند. این ضایعات معمولاً ظرف یک بازه زمانی دو هفته ای برطرف می شوند، اما تبخال های دهانی می توانند با داروهای ضد ویروس مانند آسیلکوویر (زوویراکس) نیز درمان شوند تا از طول مدت علائم کاسته شود.

“سندروم سوزش زبان” پدیده ای است که اغلب زبان را شامل می شود. علائم و نشانه های دیگر شامل افزایش تشنگی، با احساس خشکی زبان هستند، و نیز تغییر حس چشایی یا احساس مزه فلز داخل دهان. این عارضه عموماً با شرایط دیگری همراه است، از جمله یائسگی، اضطراب، افسردگی، رفلاکس اسید معده، کمبود مواد مغذی، و شرایط دهانی مانند خشکی دهان یا برفک دهان. درمان معمولاً برای بیماری های بنیادی است (مثلاً داروهای ضد قارچ برای برفک دهان، مکمل برای کمبود مواد مغذی، یا دارو برای درمان اضطراب و افسردگی).

تغییر احساس زبان

پارستزی نوعی ناهنجاری یا تغییر احساس است. پارستزی زبان می تواند با آسیب به اعصاب زبان، اعصاب حسی زبان، اتفاق بیفتد. شایع ترین علت آسیب به اعصاب زبان حین کشیدن دندان عقل و در قسمت هایی اتفاق می افتد که عصب به دندان کشیده شده بسیار نزدیک باشد. آسیب عصبی معمولاً پس از انجام فرایند به خوبی قابل تشخیص است و معمولاً علائم آن شامل تغییر، کاهش، یا از دست رفتن کامل احساس می شوند. احساس درد، چشایی، لامسه، درک دما و درک موقعیت نسبی و حرکت ممکن است تحت تأثیر قرار بگیرند. احساس سوزن سوزن شدن شبیه بی حس شدنی است که طی فرایند دندانپزشکی ممکن است ادامه پیدا کند. معمولاً درمان عبارت است از صبر کردن تا زمانی که عصب ظرف مدت 6 ماه تا یک سال خود را ترمیم کند. اگر هیچ بهبودی صورت نگرفت، ممکن است جراحی گزینه ای برای ترمیم عصب آسیب دیده باشد.

مشکلات چشایی

دیسگوسیا اصطلاحی است که برای توصیف از بین رفتن حس چشایی استفاده می شود. علل شایع دیسگوسیا عبارتند از داروها، درمان سرطان، خشکی دهان، بیماری لثه، و سرما خوردگی معمولی یا آنفولانزا. درمان سرطانی که شامل شیمی درمانی و پرتو افکنی به منطقه سر و گردن شود، تا میزان زیادی می تواند حس چشایی را تحت تأثیر قرار دهد. رادیوتراپی می تواند به جوانه های چشایی و غدد بزاقی آسیب برساند. کاهش ترشح بزاق دهان باعث خشکی دهان و مشکلات پیچیده دیگر می شود.کشیدن سیگار نیز می تواند حس چشایی را تحت تأثیر قرار دهد. دیسگوسیا می تواند شرایط موقتی باشد و با از بین رفتن علت باید از بین برود. آسیب به جوانه های چشایی از طریق پرتو درمانی ممکن است نیاز به زمان داشته باشد تا بهبود پبدا کند. حس چشایی ممکن است رفته رفته بازگردد و تا میزان زیادی به مقدار آسیبی بستگی دارد که از پرتو درمانی وارد شده است. بزاق مصنوعی و مکمل زینک در برخی افراد می توانند به احیاء حس چشایی کمک کنند. از بین رفتن کامل حس چشایی (آگوسیا) نادر است.