زایلیتول و سلامت دهان و دندان

اگر چه پوسیدگی دندان تا حد زیادی قابل پیشگیری است، اما باز هم شایع‌ترین بیماری عفونی مزمن در کودکان 5 تا 17 سال محسوب می‌شود. امکان حذف کامل قند از رژیم غذایی وجود ندارد بنابراین باید رویکرد واقع‌ بینانه تری برای این منظور در نظر گرفته شود تا مصرف قند کاهش پیدا کند. استفاده از زایلیتول یکی از رویکردهای کاهش قند و حفظ سلامت دهان و دندان است.

بدن انسان برای مصرف مقدار زیاد قند طراحی نشده است اگر چه امروز قند به وفور در دسترس بوده و بیش از حد مورد استفاده قرار می‌گیرد. ذرات غذایی حاوی قند به سطح دندان‌ها چسبیده و رشد پلاک و باکتری‌ها را تحریک می‌کنند و باعث پوسیدگی دندان می‌شوند. از طرفی قند مانع جذب ویتامین‌ها و مواد معدنی مهم در بدن می‌شود، فشار خون را افزایش می‌دهد، موجب بالا رفتن میزان تری ‌گلیسیرید و کلسترول بد در بدن شده و احتمال بیماری قلبی، دیابت و چاقی در کودکان و بزرگسالان را افزایش می‌دهد.

زایلیتول و سلامت دهان و دندان

زایلیتول چیست؟

زایلیتول یک ترکیب 5 کربنی الکل قند یا الکل شکر (Sugar alcohols) است. الکل قند ها در واقع نه الکل هستند و نه قند، بلکه کربوهیدرات‌هایی هستند که مشابه قند بود اما تأثیرات زیان بخش آن را ندارند. این ترکیبات به صورت طبیعی در گیاهان وجود داشته و یا ممکن است به صورت مصنوعی از قند و نشاسته گرفته شوند. زایلیتول یک شیرین‌ کننده مصنوعی نیست بلکه یک کربوهیدرات بلورین (کریستالی) است که بسیار مشابه قند می‌باشد. زایلیتول نوش داروی طبیعی برای قند است. این ترکیب از بخش‌های فیبری گیاهان، سبزیجات و میوه‌ های خانواده توت مانند توت فرنگی و تمشک گرفته می‌شود. این ترکیبات طبیعی با طعم شیرین با وجود ایجاد طعمی مشابه قند، هیچ یک از معایب آن را ندارند.

متأسفانه نمی‌توانیم برای دریافت تاثیر کافی زایلیتول، مقدار کافی از آن را مصرف نماییم. به همین علت دانشمندان علوم غذایی به تحقیقات خود ادامه می‌دهند تا سیستم‌های جایگزینی برای رساندن زایلیتول به بدن پیدا کنند، به‌ صورتی ‌که با وجود حفظ طعم دلپذیر خواص مفید دندانی زایلیتول را نیز داشته باشند.

زایلیتول بخش طبیعی از متابولیسم بدن انسان است. بدن ما در متابولیسم روزانه، 5 تا 10 گرم زایلیتول تولید می‌کند. متأسفانه این فرایند در دستگاه گوارش اتفاق می‌افتد و فواید آن به دهان نمی‌رسد. از آنجایی که بدن ما زایلیتول و آنزیم‌هایی برای تجزیه آن تولید می‌کند، عوارض ناسازگار در اثر مصرف محصولات حاوی زایلیتول اتفاق نمی‌افتد.

باید توجه داشته باشید دفعات مصرف مهم‌تر از میزان مصرف است. معمولاً کودکان می‌توانند 45 گرم و بزرگسالان 150 تا 200 گرم در روز زایلیتول مصرف کنند. از آنجایی که همیشه باکتری‌های آسیب‌زا در دهان وجود دارند، زایلیتول مؤثرترین روش مقابله با آن‌ها است در صورتی که در طول روز مصرف شود. اما اگر زایلیتول را هر از گاهی مصرف کنید، صرف نظر از مقدار مصرف شده،  ممکن است در مقابله با پوسیدگی دهان کارایی زیادی نداشته باشد. طرف‌داران زایلیتول توصیه به مصرف هر روزه آن دارند. مقدار مصرف آن را باید به چند دوز در طول روز تقسیم کنید و آن را به شکل خمیر دندان، دهان‌شویه، قرص نعناع، آبنبات و آدامس دریافت نمایید. امروز متداول‌ترین منبع دریافت زایلیتول ساقه ذرت و چوب ذرت است.

شاید شنیده باشید زایلیتول برای سگ ممکن است خطرناک باشد. این امر ممکن است حقیقت داشته باشد اما هنوز اثبات نشده است. در هر صورت علت آن این است که زایلیتول ممکن است باعث تولید انسولین شود که این امر به افت قند خون در سگها منجر می‌شود. علاوه بر زایلیتول، شکلات، انگور و کشمش نیز برای سگها خطرناک هستند بنابراین در صورتی که سگ دارید مراقب باشید هیچ یک از این محصولات  در دسترس او قرار نداشته باشد.

با این که زایلیتول برای انسان کاملاً بی‌خطر است، اما در صورتی که مقدار زیادی از آن را به سرعت و به یکباره بخورید ممکن است دچار نفخ شکم شوید. از آنجایی ‌که بدن خود زایلیتول تولید می‌کند و آنزیمهای لازم برای تجزیه آن را نیز می‌سازد، مقدار زیاد زایلیتول که ظرف چند روز یا چند هفته مصرف شود برای بدن قابل تحمل است و در واقع بدن به راحتی می‌تواند از عهده مقادیر زیاد این ماده برآید. حدود یک سوم زایلیتولی که مصرف می‌کنید، در کبد جذب می‌شود. دو سوم از دیگر آن به دستگاه گوارش رفته و توسط باکتری‌های شکم تجزیه می‌شود.

زایلیتول و سلامت دهان و دندان

تفاوت زایلیتول با شیرین کننده ‌های دیگر چیست؟

بیشتر کربوهیدرات‌های روزانة ما بر اساس واحد مونوساکارید 6 کربنی مانند فروکتوز و گلوکز است. این واحدهای 6 کربنی می‌تواند به یکدیگر متصل شده و چندتایی شوند. باکتری‌های استرپتوکوک موتانس از این واحدها به عنوان منبع غذایی استفاده می‌کنند. مواد زائدی که این باکتری‌ها پس از تغذیه از خود دفع می‌کنند لایه پلاکی در سطح دندان‌ها تشکیل می‌دهد که منجر به پوسیدگی دندان می‌شود. اما زایلیتول ساختار منحصر به فرد پنج کربنی دارد که بسیار پایدار بوده و برخلاف سایر شیرین کننده ‌ها، به یکدیگر متصل نمی‌شوند. باکتری‌های استرپتوکوک موتانس نمی‌تواند از این ترکیب به عنوان غذا استفاده کنند. زایلیتول تأثیرات زیان بخش باکتری‌ها را خنثی کرده و از خاصیت محافظت از دندانها برخوردار است.

هنگامی که باکتری استرپتوکوک موتانس به یک سلول حمل می‌شود، زایلیتول در متابولیسم آن اختلال ایجاد کرده و باعث می‌شود باکتری به جای این که به قند متصل شود به پروتئین بچسبد. این اتصال تجزیه‌ ناپذیر بوده و حمل پروتئین به خارج سلول غیر ممکن است اما ورود گلوکز بیشتر مانند قند به داخل سلول انجام میشود. از آنجایی که باکتری‌ها به پروتئین متصل شده اند، نمی‌توانند پلی ساکاریدهای چسبنده خارج سلولی تولید کنند که آنها را به یکدیگر متصل نماید. در نتیجه این فرایند، پلاک کمتری تشکیل شده و باکتری‌های عامل پوسیدگی دندان نمی‌توانند به سطح دندان بچسبند. این فرایند تعداد باکتری‌ها را کاهش داده و به این ترتیب تولید اسید در دهان کاهش می‌یابد.

در صورتی که زایلیتول عنوان اولین تشکیل ‌دهنده یک محصول در برچسب غذایی فهرست نشده باشد، این احتمال وجود دارد که محصول حاوی سوربیتول، مانیتول و شاید اسپارتایم نیز باشد. باکتری استرپتوکوک موتانس تواند از این قندها به عنوان منبع غذایی استفاده کند بنابراین فوایدی که زایلیتول به تنهایی (در صورتی که به صورت صد در صدی استفاده می‌شد) می‌توانست داشته باشد، دیگر ندارد. بنابراین اگر به دنبال دریافت زایلیتول هستید، محصولاتی را خریداری نمایید که زایلیتول اولین ترکیب تشکیل ‌دهنده آن در برچسب غذایی محصول باشد تا حداکثر فایده و مقابله با باکتری‌های آسیب‌زا را داشته باشد.

فواید زایلیتول

• کمک به پیشگیری از پوسیدگی دندان با جلوگیری از تشکیل پلاک
• مهار عملکرد اسید که باعث معدنی زدایی مینای دندان می‌شود
• توقف تولید اسید توسط باکتری‌ها
• کاهش التهاب لثه
• شاخص گلیسمی پایین (7)، که به معنی عدم تحریک انسولین در بدن بوده و برای افراد دیابتی مفید باشد
• 40% کالری کمتر از قند
• افزایش pH دهان و نزدیک کردن آن به حالت غیر اسیدی (بازی)